पतञ्जलि योग (समाधि पद ) PATANJALI YOGA (SAMADHI PADA)

पतञ्जलि  योग (समाधि   पद )

PATANJALI YOGA (SAMADHI PADA)

पतञ्जलि  योग (समाधि   पद )

PATANJALI YOGA  (SAMADHI PADA)

अथ समाधिपादः |

अथ योगानुशासनम् || 1 ||

योगश्चित्तवृत्ति निरोधः || 2 ||

तदा द्रष्टुः स्वरूपेऽवस्थानम् || 3 ||

वृत्ति सारूप्यमितरत्र || 4 ||

वृत्तयः पञ्चतस्यः क्लिष्टाऽक्लिष्टाः || 5 ||

प्रमाण विपर्यय विकल्प निद्रा स्मृतयः || 6 ||

प्रत्यक्षानुमानागमाः प्रमाणानि || 7 ||

विपर्ययो मिथ्याज्ञानमतद्रूप प्रतिष्टम् || 8 ||

शब्दज्ञानानुपाती वस्तुशून्यो विकल्पः || 9 ||

अभाव प्रत्ययालम्बना वृत्तिर्निद्रा || 10 ||

अनभूत विषयासम्प्रमोषः स्मृतिः || 11 ||

अभ्यास वैराग्याभ्यां तन्निरोधः || 12 ||

तत्र स्थितौ यत्नोऽभ्यासः || 13 ||

स तु दीर्घकाल नैरन्तर्य सक्तारासेवितो दृढभूमिः || 14 ||

दृष्टानुश्रविक विषय वितृष्णस्य वशीकारसञ्ज्ञा वैराग्यम् || 15 ||

तत्परं पुरुषख्याते-र्गुणवैतृष्णाम् || 16 ||

वितर्क विचारानन्दास्मितारूपानुगमात् सम्प्रज्ञातः || 17 ||

विरामप्रत्ययाभ्यासपूर्वः संस्कारशेषोऽनयः || 18 ||

भवप्रत्ययो विदेहप्रकृतिलयानाम् || 19 ||

श्रद्धा वीर्य स्मृति समाधिप्रज्ञा पूर्वकः इतरेषाम् || 20 ||

तीव्रसंवेगानामासन्नः || 21 ||

मृदुमध्याधिमात्रत्वात्ततोऽपि विशेषः || 22 ||

ईश्वरप्रणिधानाद्वा || 23 ||

क्लेश कर्म विपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः || 24 ||

तत्र निरतिशयं सर्वज्ञवीजम् || 25 ||

स एषः पूर्वेषामपि गुरुः कालेनानवच्छेदात् || 26 ||

तस्य वाचकः प्रणवः || 27 ||

तज्जपस्तदर्थभावनम् || 28 ||

ततः प्रत्यक्चेतनाधिगमोऽप्यन्तरायाभावश्च || 29 ||

व्याधि स्त्यान संशय प्रमादालस्याविरति भ्रान्ति

दर्शनालब्धूमिकत्वानवस्थितत्वानि चित्तविक्षेपस्तेऽन्तरायाः || 30 ||

दुःख दौर्म्मनरस्याङ्गमेजयत्व श्वासप्रश्वासा विक्षेपसहभुवः || 31 ||

तत्प्रतिषेधार्थमेकतत्त्वाभ्यासः || 32 ||

मैत्री करुणा मुदितोपेक्षाणां सुख दुःखा पुण्यापुण्य विषयाणाम्-भावनातश्चित्तप्रसादनम् || 33 ||

प्रच्छर्दृन विधारणाभ्यां वा प्रणस्य || 34 ||

विषयवती वा प्रवृत्तिरूत्पन्ना मनसः स्थिति निबन्धनी || 35 ||

विशोका वा ज्योतिष्मती || 36 ||

वीतराग विषयं वा चित्तम् || 37 ||

स्वप्न निद्रा ज्ञानालम्बनं वा || 38 ||

यथाभिमतध्यानाद्वा || 39 ||

परमाणु परम महत्त्वान्तोऽस्य वशीकारः || 40 ||

क्षीणवृत्तेरभिजातस्येव मणेर्ग्रहीतृर्गयण ग्राह्येषु तत्स्थ तदञ्जनता समापत्तिः || 41 ||

तत्र शब्दार्थ ज्ञान विकल्पैः सङ्कीर्णा सवितर्का समापत्तिः || 42 ||

स्मृति परिशुद्धौ स्वरूप शून्येवार्थ मात्रानिर्भासा निर्वितर्का || 43 ||

एतयैव सविचारा निर्विचार च सूक्ष्मविषया व्यारख्याता || 44 ||

सूक्ष्म विषयत्वं चालिङ्गपर्यवसानम् || 45 ||

ता एव सवीजः समाधिः || 46 ||

निर्विचार वैशाराध्येऽध्यात्मप्रसादः || 47 ||

ऋतम्भरा तत्र प्रज्ञा || 48 ||

श्रुतानुमान प्रज्ञाभ्यामन्यविषया विशेषार्थत्वात् || 49 ||

तज्जः संस्कारोऽन्यसंस्कार प्रतिबन्धी || 50 ||

तस्यापि निरोधे सर्वनिरोधान्निर्वाजस्समाधिः || 51 ||

इति पातञ्जलयोगदर्शने समाधिपादो नाम प्रथमः पादः |