पतञ्जलि योग ( विभूति पद ) PATANJALI YOGA (VIBHUTI PADA)

पतञ्जलि  योग ( विभूति  पद  )

PATANJALI YOGA (VIBHUTI PADA)

पतञ्जलि  योग ( विभूति  पद  )

PATANJALI YOGA  (VIBHUTI PADA)

श्रीपातञ्जलयोगदर्शनम् |

अथ विभूतिपादः |

देशबन्धश्चित्तस्य धारणा ||1||

तत्र प्रत्ययैकतानता ध्यानम् ||2||

तदेवार्थमात्रनिर्भासं स्वरूपशून्यमिव समाधिः ||3||

त्रयमेकत्र संयमः ||4||

तज्जयात् प्रज्ञालोकः ||5||

तस्य भूमिषु विनियोगः ||6||

त्रयमन्तरङ्गं पूर्वेभ्यः ||7||

तदपि बहिरङ्गं निर्बीजस्य ||8||

व्युत्थाननिरोधसंस्कारयोरभिभवप्रादुर्भावौ निरोधक्षणचित्तान्वयो निरोधपरिणामः ||9||

तस्य प्रशान्तवाहिता संस्कारात् ||10||

सर्वार्थतैकाग्रातयोः क्षयोदयौ चित्तस्य समाधिपरिणामः ||11||

ततः पुनः शान्तोदितौ तुल्यप्रत्ययौ चित्तस्यैकाग्रता परिणामः ||12||

एतेन भूतेन्द्रियेषु धर्मलक्षणावस्थापरिणामा व्याख्याताः ||13||

शान्तोदिताव्यपदेश्यधर्मानुपाती धर्मी ||14||

क्रमान्यत्वं परिणामान्यत्वे हेतुः ||15||

परिणामत्रयसंयमादतीतानागतज्ञानम् ||16||

शब्दार्थप्रत्ययानामितरेतराध्यासात् सङ्करस्तत्प्रविभागसंयमात् सर्वभूतरुतज्ञानम् ||17||

संस्कारसाक्षात्करणात् पूर्वजातिज्ञानम् ||18||

प्रत्ययस्य परचित्तज्ञानम् ||19||

न च तत् सालम्बनं तस्याविषयीभूतत्वात् ||20||

कायरूपसंयमात् तद्ग्राह्यशक्तिस्तम्भे चक्षुः प्रकाशासम्प्रयोगेऽन्तर्धानम् ||21||

सोपक्रमं निरुपक्रमं च कर्म तत्संयमादपरान्तज्ञानमरिष्टेभ्यो वा ||22||

मैत्र्यादिषु बलानि ||23||

बलेषु हस्तिबलादीनी ||24||

प्रवृत्त्यालोकन्यासात् सूक्ष्मव्यवहितविप्रकृष्टज्ञानम् ||25||

भुवनज्ञानं सूर्ये संयमात् ||26||

चन्द्रे ताराव्यूहज्ञानम् ||27||

ध्रुवे तद्गतिज्ञानम् ||28||

नाभिचक्रे कायव्यूहज्ञानम् ||29||

कण्ठकूपे क्षुत्पिपासानिवृत्तिः ||30||

कूर्मनाड्यां स्थैर्यम् ||31||

मूर्धज्योतिषि सिद्धदर्शनम् ||32||

प्रातिभाद्वा सर्वम् ||33||

हृदये चित्तसंवित् ||34||

सत्त्वपुरुषयोरत्यन्तासङ्कीर्णयोः प्रत्ययाविशेषो भोगः परार्थत्वात् स्वार्थसंयमात् पुरुषज्ञानम् ||35||

ततः प्रातिभश्रावणवेदनादर्शास्वादवार्ता जायन्ते ||36||

ते समाधावुपसर्गाव्युत्थाने सिद्धयः ||37||

बन्धकारणशैथिल्यात् प्रचारसंवेदनाच्च चित्तस्य परशरीरावेशः ||38||

उदानजयाज्जलपङ्ककण्टकादिष्वसङ्ग उत्क्रान्तिश्च ||39||

समानजयाज्ज्वलनम् ||40||

श्रोत्राकाशयोः सम्बन्धसंयमात् दिव्यं श्रोत्रम् ||41||

कायाकाशयोः सम्बन्धसंयमात् लघुतूलसमापत्तेश्च आकाशगमनम् ||42||

बहिरकल्पिता वृत्तिर्महाविदेहा ततः प्रकाशावरणक्षयः ||43||

स्थूलस्वरूपसूक्ष्मान्वयार्थवत्त्वसंयमात् भूतजयः ||44||

ततोऽणिमादिप्रादुर्भावः कायसम्पत् तद्धर्मानभिघातश्च ||45||

रूपलावण्यबलवज्रसंहननत्वानि कायसम्पत् ||46||

ग्रहणस्वरूपास्मितान्वयार्थवत्त्वसंयमादिन्द्रियजयः ||47||

ततो मनोजवित्वं विकरणभावः प्रधानजयश्च ||48||

सत्त्वपुरुषान्यताख्यातिमात्रस्य सर्वभावाधिष्ठातृत्वं सर्वज्ञातृत्वञ्च ||49||

तद्वैराग्यादपि दोषबीजक्षये कैवल्यम् ||50||

स्थान्युपनिमन्त्रणे सङ्गस्मयाकरणं पुनरनिष्टप्रसङ्गात् ||51||

क्षणतत्क्रमयोः संयमाद्विवेकजं ज्ञानम् ||52||

जातिलक्षणदेशैरन्यतानवच्छेदात् तुल्ययोस्ततः प्रतिपत्तिः ||53||

तारकं सर्वविषयं सर्वथाविषयमक्रमं चेति विवेकजं ज्ञानम् ||54||

सत्त्वपुरुषयोः शुद्धिसाम्ये कैवल्यम् ||55||

इति श्रीपातञ्जलयोगदर्शने विभूतिपादो नाम तृतीयः पादः |