भर्तृहरि सतक त्रिसति - स्रुन्गार सतकं BHARTRUHARI SATAKA TRISATI - SRUNGAARA SATAKAM

भर्तृहरि  सतक  त्रिसति  - स्रुन्गार सतकं 

BHARTRUHARI SATAKA TRISATI - SRUNGAARA SATAKAM

भर्तृहरि  सतक  त्रिसति  - स्रुन्गार सतकं 

BHARTRUHARI SATAKA TRISATI - SRUNGAARA SATAKAM

शम्भुस्वयम्भुहरयो हरिणेक्षणानां

येनाक्रियन्त सततं गृहकुम्भदासाः |

वाचां अगोचरचरित्रविचित्रिताय

तस्मै नमो भगवते मकरध्वजाय || 2।1 ||

स्मितेन भावेन च लज्जया भिया

पराण्मुखैरर्धकटाक्षवीक्षणैः |

वचोभिरीर्ष्याकलहेन लीलया

समस्तभावैः खलु बन्धनं स्त्रियः || 2।2 ||

भ्रूचातुर्यात्कुष्चिताक्षाः कटाक्षाः

स्निग्धा वाचो लज्जितान्ताश्च हासाः |

लीलामन्दं प्रस्थितं च स्थितं च

स्त्रीणां एतद्भूषणं चायुधं च || 2।3 ||

क्वचित्सभ्रूभङ्गैः क्वचिदपि च लज्जापरिगतैः

क्वचिद्भूरित्रस्तैः क्वचिदपि च लीलाविललितैः |

कुमारीणां एतैर्मदनसुभगैर्नेत्रवलितैः

स्फुरन्नीलाब्जानां प्रकरपरिकीर्णा इव दिशः || 2।4 ||

वक्त्रं चन्द्रविकासि पङ्कजपरीहासक्षमे लोचने

वर्णः स्वर्णं अपाकरिष्णुरलिनीजिष्णुः कचानां चयः |

बक्षोजाविभकुम्भविभ्रमहरौ गुर्वी नितम्बस्थली

वाचां हारि च मार्दवं युवतीषु स्वाभाविकं मण्डनं || 2।5 ||

स्मितकिञ्चिन्मुग्धं सरलतरलो दृष्टिविभवः

परिस्पन्दो वाचां अभिनवविलासोक्तिसरसः |

गतानां आरम्भः किसलयितलीलापरिकरः

स्पृशन्त्यास्तारुण्यं किं इव न हि रम्यं मृगदृशः || 2।6 ||

द्रष्टव्येषु किं उत्तमं मृगदृशः प्रेमप्रसन्नं मुखं

घ्रातवेष्वपि किं तदास्यपवनः श्रव्येषु किं तद्वचः |

किं स्वाद्येषु तदोष्ठपल्लवरसः स्पृश्येषु किं तद्वपुर्ध्येयं

किं नवयौवने सहृदयैः सर्वत्र तद्विभ्रमाः || 2।7 ||

एताश्चलद्वलयसंहतिमेखलोत्थझङ्कार

नूपुरपराजितराजहंस्यः |

कुर्वन्ति कस्य न मनो विवशं तरुण्यो

वित्रस्तमुग्धहरिणीसदृशैः कटाक्षैः || 2।8 ||

कुङ्कुमपङ्ककलङ्कितदेहा

गौरपयोधरकम्पितहारा |

नूपुरहंसरणत्पद्मा

कं न वशीकुरुते भुवि रामा || 2।9 ||

नूनं हि ते कविवरा विपरीतवाचो

ये नित्यं आहुरबला इति कामिनीस्ताः |

याभिर्विलोलितरतारकदृष्टिपातैः

शक्रादयोऽपि विजितास्त्वबलाः कथं ताः || 2।10 ||

नूनं आज्ञाकरस्तस्याः सुभ्रुवो मकरध्वजः |

यतस्तन्नेत्रसञ्चारसूचितेषु प्रवर्तते || 2।11 ||

केशाः संयमिनः श्रुतेरपि परं पारं गते लोचने

अन्तर्वक्त्रं अपि स्वभावशुचिभीः कीर्णं द्विजानां गणैः |

मुक्तानां सतताधिवासरुचिरौ वक्षोजकुम्भाविमावित्थं

तन्वि वपुः प्रशान्तं अपि तेरागं करोत्येव नः || 2।12 ||

मुग्धे धानुष्कता केयं अपूर्वा त्वयि दृश्यते |

यया विध्यसि चेतांसि गुणैरेव न सायकैः || 2।13 ||

सति प्रदीपे सत्यग्नौ सत्सु तारारवीन्दुषु |

विना मे मृगशावाक्ष्या तमोभूतं इदं जगथ् || 2।14 ||

उद्वृत्तः स्तनभार एष तरले नेत्रे चले भ्रूलते

रागाधिष्ठितं ओष्ठपल्लवं इदं कुर्वन्तु नाम व्यथां |

सौभाग्याक्षरमालिकेव लिखिता पुष्पायुधेन स्वयं

मध्यस्थापि करोति तापं अधिकं रोउमावलिः केन सा || 2।15 ||

मुखेन चन्द्रकान्तेन महानीलैः शिरोरुहैः |

कराभ्यां पद्मरागाभ्यां रेजे रत्नमयीव सा || 2।16 ||

गुरुणा स्तनभारेण मुखचन्द्रेण भास्वता |

शनैश्चराभ्यां पादाभ्यां रेजे ग्रहमयीव सा || 2।17 ||

तस्याः स्तनौ यदि घनौ जघनं च हारि

वक्त्रं च चारु तव चित्त किं आकुलत्वं |

पुण्यं कुरुष्व यदि तेषु तवास्ति वाञ्छा

पुण्यैर्विना न हि भवन्ति समीहितार्थाः || 2।18 ||

इमे तारुण्यश्रीनवपरिमलाः प्रौढसुरतप्रताप

प्रारम्भाः स्मरविजयदानप्रतिभुवः |

चिरं चेतश्चोरा अभिनवविकारैकगुरवो

विलासव्यापाराः किं अपि विजयन्ते मृगदृशां || 2।19 ||

प्रणयमधुराः प्रेमोद्गारा रसाश्रयतां गताः

फणितिमधुरा मुग्धप्रायाः प्रकाशितसम्मदाः |

प्रकृतिसुभगा विस्रम्भार्द्राः स्मरोदयदायिनी

रहसि किं अपि स्वैरालापा हरन्ति मृगीदृशां || 2।20 ||

विश्रम्य विश्रम्य वनद्रुमाणां

छायासु तन्वी विचचार काचित् |

स्तनोत्तरीयेण करोद्धृतेन

निवारयन्ती शशिनो मयूखान् || 2।21 ||

अदर्शने दर्शनमात्रकामा

दृष्ट्वा परिष्वङ्गसुखैकलोला |

आलिङ्गितायां पुनरायताक्ष्यामाशास्महे

विग्रहयोरभेदं || 2।22 ||

मालती शिरसि जृम्भणं मुखे

चन्दनं वपुषि कुङ्कुमाविलं |

वक्षसि प्रियतमा मदालसा

स्वर्ग एष परिशिष्ट आगमः || 2।23 ||

प्राङ्मां एति मनागनागतरसं जाताभिलाषां ततः

सव्रीडं तदनु श्लथोद्यमं अथ प्रध्वस्तधैर्यं पुनः |

प्रेमार्द्रं स्पृहणीयनिर्भररहः क्रीडाप्रगल्भं ततो

निःसङ्गाङ्गविकर्षणाधिकसुखरम्यं कुलस्त्रीरतं || 2।24 ||

उरसि निपतितानां स्रस्तधम्मिल्लकानां

मुकुलितनयनानां किञ्चिदुन्मीलितानां |

उपरि सुरतखेदस्विन्नगण्डस्थलानामधर

मधु वधूनां भाग्यवन्तः पिबन्ति || 2।25 ||

आमीलितनयनानां यः

सुरतरसोऽनु संविदं भाति |

मिथुरैर्मिथोऽवधारितमवितथम्

इदं एव कामनिर्बर्हणं || 2।26 ||

इदं अनुचितं अक्रमश्च पुंसां

यदिह जरास्वपि मन्मथा विकाराः |

तदपि च न कृतं नितम्बिनीनां

स्तनपतनावधि जीवितं रतं वा || 2।27 ||

राजस्तृष्णाम्बुराशेर्न हि जगति गतः कश्चिदेवावसानं

को वार्थोऽर्थैः प्रभूतैः स्ववपुषि गलिते यौवने सानुरागे |

गच्छामः सद्म यावद्विकसितनयनेन्दीवरालोकिनीनामाक्रम्याक्रम्य

रूपं झटिति न जरया लुप्यते प्रेयसीनां || 2।28 ||

रागस्यागारं एकं नरकशतमहादुःखसम्प्राप्तिहेतुर्मोहस्योत्पत्ति

बीजं जलधरपटलं ज्ञानताराधिपस्य |

कन्दर्पस्यैकमित्रं प्रकटितविविधस्पष्टदोषप्रबन्धं

लोकेऽस्मिन्न ह्यर्थव्रजकुलभवनयौवनादन्यदस्ति || 2।29 ||

शृङ्गारद्रुमनीरदे प्रसृमरक्रीडारसस्रोतसि

प्रद्युम्नप्रियबान्धवे चतुरवाङ्मुक्ताफलोदन्वति |

तन्वीनेत्रचकोरपावनविधौ सौभाग्यलक्ष्मीनिधौ

धन्यः कोऽपि न विक्रियां कलयति प्राप्ते नवे यौवने || 2।30 ||

संसारेऽस्मिन्नसारे कुनृपतिभवनद्वारसेवाकलङ्कव्यासङ्ग

व्यस्तधैर्यं कथं अमलधियो मानसं संविदध्युः |

यद्येताः प्रोद्यदिन्दुद्युतिनिचयभृतो न स्युरम्भोजनेत्राः

प्रेङ्खत्काञ्चीकलापाः स्तनभरविनमन्मध्यभाजस्तरुण्यः || 2।31 ||

सिद्धाध्यासितकन्दरे हरवृषस्कन्धावरुग्णद्रुमे

गङ्गाधौतशिलातले हिमवतः स्थाने स्थिते श्रेयसि |

कः कुर्वीत शिरः प्रणाममलिनं म्लानं मनस्वी जनो

यद्वित्रस्तकुरङ्गशावनयना न स्युः स्मरास्त्रं स्त्रियः || 2।32 ||

संसार तव पर्यन्तपदवी न दवीयसी |

अन्तरा दुस्तरा न स्युर्यदि ते मदिरेक्षणां || 2।33 ||

दिश वनहरिणीभ्यो वंशकाण्डच्छवीनां

कवलं उपलकोटिच्छिन्नमूलं कुशानां |

शकयुवतिकपोलापाण्डुताम्बूलवल्लीदलम्

अरुणनखाग्रैः पाटितं वा वधूभ्यः || 2।34 ||

असाराः सर्वे ते विरतिविरसाः पापविषया

जुगुप्स्यन्तां यद्वा ननु सकलदोषास्पदं इति |

तथाप्येतद्भूमौ नहि परहितात्पुण्यं अधिकं

न चास्मिन्संसारे कुवलयदृशो रम्यं अपरं || 2।35 ||

एतत्कामफलो लोके यद्द्वयोरेकचित्तता |

अन्यचित्तकृते कामे शवयोरिव सङ्गमः || 2।351 ||

मात्सर्यं उत्सार्य विचार्य कार्यमार्याः

समर्यादं इदं वदन्तु |

सेव्या नितम्बाः किं उ भूधराणामत

स्मरस्मेरविलासिनीनां || 2।36 ||

संसारे स्वप्नसारे परिणतितरले द्वे गती पण्डितानां

तत्त्वज्ञानामृताम्भःप्लवललितधियां यातु कालः कथञ्चित् |

नो चेन्मुग्धाङ्गनानां स्तनजघनघनाभोगसम्भोगिनीनां

स्थूलोपस्थस्थलीषु स्थगितकरतलस्पर्शलीलोद्यमानां || 2।37 ||

आवासः क्रियतां गङ्गे पापहारिणि वारिणि |

स्तनद्वये तरुण्या वा मनोहारिणि हारिणि || 2।38 ||

किं इह बहुभिरुक्तैर्युक्तिशून्यैः प्रलापैर्द्वयम्

इह पुरुषाणां सर्वदा सेवनीयं |

अभिनवमदलीलालालसं सुन्दरीणां

स्तनभरपरिखिन्नं यौवनं वा वनं वा || 2।39 ||

सत्यं जना वच्मि न पक्षपाताल्

लोकेषु सप्तस्वपि तथ्यं एतत् |

नान्यन्मनोहारि नितम्बिनीभ्यो

दुःखैकहेतुर्न च कश्चिदन्यः || 2।40 ||

कान्तेत्युत्पललोचनेति विपुलश्रोणीभरेत्युन्नमत्पीनोत्तुङ्ग

पयोधरेति समुखाम्भोजेति सुभ्रूरिति |

दृष्ट्वा माद्यति मोदतेऽभिरमते प्रस्तौति विद्वानपि

प्रत्यक्षाशुचिभस्त्रिकां स्त्रियं अहो मोहस्य दुश्चेष्टितं || 2।41 ||

स्मृता भवति तापाय दृष्टा चोन्मादकारिणी |

स्पृष्टा भवति मोहाय सा नाम दयिता कथं || 2।42 ||

तावदेवामृतमयी यावल्लोचनगोचरा |

चक्षुष्पथादतीता तु विषादप्यतिरिच्यते || 2।43 ||

नामृतं न विषं किञ्चिदेतां मुक्त्वा नितम्बिनीं |

सैवामृतलता रक्ता विरक्ता विषवल्लरी || 2।44 ||

आवर्तः संशयानां अविनयभुवनं पट्टणं साहसानां

दोषाणां सन्निधानं कपटशतमयं क्षेत्रं अप्रत्ययानां |

स्वर्गद्वारस्य विघ्नो नरकपुरमुख सर्वमायाकरण्डं

स्त्रीयन्त्रं केन सृष्टं विषं अमृतमयं प्राणिलोकस्य पाशः || 2।45 ||

नो सत्येन मृगाङ्क एष वदनीभूतो न चेन्दीवरद्वन्द्वं

लोचनतां गत न कनकैरप्यङ्गयष्टिः कृता |

किन्त्वेवं कविभिः प्रतारितमनास्तत्त्वं विजानन्नपि

त्वङ्मांसास्थिमयं वपुर्मृगदृशां मन्दो जनः सेवते || 2।46 ||

लीलावतीनां सहजा विलासास्त

एव मूढस्य हृदि स्फुरन्ति |

रागो नलिन्या हि निसर्गसिद्धस्तत्र

भ्रम्त्येव वृथा षडङ्घ्रिः || 2।47 ||

संमोहयन्ति मदयन्ति विडम्बयन्ति

निर्भर्त्स्यन्ति रमयन्ति विषादयन्ति |

एताः प्रविश्य सदयं हृदयं नराणां

किं नाम वामनयना न समाचरन्ति || 2।471 ||

यदेतत्पूर्णेन्दुद्युतिहरं उदाराकृति परं

मुखाब्जं तन्वङ्ग्याः किल वसति यत्राधरमधु |

इदं तत्किं पाकद्रुमफलं इदानीं अतिरसव्यतीतेऽस्मिन्

काले विषं इव भविष्य्त्यसुखदं || 2।48 ||

उन्मीलत्त्रिवलीतरङ्गनिलया प्रोत्तुङ्गपीनस्तनद्वन्द्वेनोद्गत

चक्रवाकयुगला वक्त्राम्बुजोद्भासिनी |

कान्ताकारधरा नदीयं अभितः क्रूरात्र नापेक्षते

संसारार्णवमज्जनं यदि तदा दूरेण सन्त्यज्यतां || 2।49 ||

जल्पन्ति सार्धं अन्येन पश्यन्त्यन्यं सविभ्रमाः |

हृद्गतं चिन्तयन्त्यन्यं प्रियः को नाम योषितां || 2।50 ||

मधु तिष्ठति वाचि योषितां हृदि हालाहलं एव केवलं |

अतएव निपीयतेऽधरो हृदयं मुष्टिभिरेव ताड्यते || 2।51 ||

अपसर सखे दूरादस्मात्कटाक्षविषानलात्

प्रकृतिविषमाद्योषित्सर्पाद्विलासफणाभृतः |

इतरफणिना दष्टः शक्यश्चिकित्सितुं औषधैश्चतुर्

वनिताभोगिग्रस्तं हि मन्त्रिणः || 2।52 ||

विस्तारितं मकरकेतनधीवरेण

स्त्रीसंज्ञितं बडिशं अत्र भवाम्बुराशौ |

येनाचिरात्तदधरामिषलोलमर्त्य

मत्स्यान्विकृष्य विपचत्यनुरागवह्नौ || 2।53 ||

कामिनीकायकान्तारे कुचपर्वतदुर्गमे |

मा सञ्चर मनः पान्थ तत्रास्ते स्मरतस्करः || 2।54 ||

व्यादीर्घेण चलेन वक्त्रगतिना तेजस्विना भोगिना

नीलाब्जद्युतिनाहिना परं अहं दृष्टो न तच्चक्षुषा |

दृष्टे सन्ति चिकित्सका दिशि दिशि प्रायेण दर्मार्थिनो

मुग्धाक्ष्क्षणवीक्षितस्य न हि मे वैद्यो न चाप्यौषधं || 2।55 ||

इह हि मधुरगीतं नृत्यं एतद्रसोऽयं

स्फुरति परिमलोऽसौ स्पर्श एष स्तनानां |

इति हतपरमार्थैरिन्द्रियैर्भ्राम्यमाणः

स्वहितकरणधूर्तैः पञ्चभिर्वञ्चितोऽस्मि || 2।56 ||

न गम्यो मन्त्राणां न च भवति भैषज्यविषयो

न चापि प्रध्वंसं व्रजति विविधैः शान्तिकशतैः |

भ्रमावेशादङ्गे कं अपि विदधद्भङ्गं असकृत्

स्मरापस्मारोऽयं भ्रमयति दृशं घूर्णयति च || 2।57 ||

जात्यन्धाय च दुर्मुखाय च जराजीर्णा खिलाङ्गाय च

ग्रामीणाय च दुष्कुलाय च गलत्कुष्ठाभिभूताय च |

यच्छन्तीषु मनोहरं निजवपुलक्ष्मीलवश्रद्धया

पण्यस्त्रीषु विवेककल्पलतिकाशस्त्रीषु राज्येत कः || 2।58 ||

वेश्यासौ मदनज्वाला

रूपेऽन्धनविवर्धिता |

कामिभिर्यत्र हूयन्ते

यौवनानि धनानि च || 2।59 ||

कश्चुम्बति कुलपुरुषो वेश्याधरपल्लवं मनोज्ञं अपि |

चारभटचोरचेटकनटविटनिष्ठीवनशरावं || 2।60 ||

धन्यास्त एव धवलायतलोचनानां

तारुण्यदर्पघनपीनपयोधराणां |

क्षामोदरोपरि लसत्त्रिवलीलतानां

दृष्ट्वाकृतिं विकृतिं एति मनो न येषां || 2।61 ||

बाले लीलामुकुलितं अमी मन्थरा दृष्टिपाताः

किं क्षिप्यन्ते विरमविरम व्यर्थ एष श्रमस्ते |

सम्प्रत्यन्ये वयं उपरतं बाल्यं आस्था वनान्ते

क्षीणो मोहस्तृणं इव जगज्जालं आलोकयामः || 2।62 ||

इयं बाला मां प्रत्यनवरतं इन्दीवरदलप्रभा

चीरं चक्षुः क्षिपति किं अभिप्रेतं अनया |

गतो मोहोऽस्माकं स्मरशबरबाणव्यतिकरज्वर

ज्वाला शान्ता तदपि न वराकी विरमति || 2।63 ||

किं कन्दर्प करं कदर्थयसि रे कोदण्डटङ्कारितं

रे रे कोकिल कोउमलं कलरवं किं वा वृथा जल्पसि |

मुग्धे स्निग्धविदग्धचारुमधुरैर्लोलैः कटाक्षैरलं

चेतश्चुम्बितचन्द्रचूडचरणध्यानामृतं वर्तते || 2।64 ||

विरहेऽपि सङ्गमः खलु

परस्परं सङ्गतं मनो येषां |

हृदयं अपि विघट्टितं चेत्

सङ्गी विरहं विशेषयति || 2।65 ||

किं गतेन यदि सा न जीवति

प्राणिति प्रियतमा तथापि किं |

इत्युदीक्ष्य नवमेघमालिकां

न प्रयाति पथिकः स्वमन्दिरं || 2।66 ||

विरमत बुधा योषित्सङ्गात्सुखात्क्षणभङ्गुरात्

कुरुत करुणामैत्रीप्रज्ञावधूजनसङ्गमं |

न खलु नरके हाराक्रान्तं घनस्तनमण्डलं

शरणं अथवा श्रोणीबिम्बं रणन्मणिमेखलं || 2।67 ||

यदा योगाभ्यासव्यसनकृशयोरात्ममनसोरविच्छिन्ना

मैत्री स्फुरति कृतिनस्तस्य किं उ तैः |

प्रियाणां आलापैरधरमधुभिर्वक्त्रविधुभिः

सनिश्वासामोदैः सकुचकलशाश्लेषसुरतैः || 2।68 ||

यदासीदज्ञानं स्मरतिमिरसञ्चारजनितं

तदा दृष्टनारीमयं इदं अशेषं जगदिति |

इदानीं अस्माकं पटुतरविवेकाञ्जनजुषां

समीभूता दृष्टिस्त्रिभुवनं अपि ब्रह्म मनुते || 2।69 ||

तावदेव कृतिनां अपि स्फुरत्येष

निर्मलविवेकदीपकः |

यावदेव न कुरङ्गचक्षुषां

ताड्यते चटुललोचनाञ्चलैः || 2।70 ||

वचसि भवति सङ्गत्यागं उद्दिश्य वार्ता

श्रुतिमुखरमुखानां केवलं पण्डितानां |

जघनं अरुणरत्नग्रन्थिकाञ्चीकलापं

कुवलयनयनानां को विहातुं समर्थः || 2।71 ||

स्वपरप्रतारकोऽसौ

निन्दति योऽलीकपण्डितो युवतीः |

यस्मात्तपसोऽपि फलं

स्वर्गः स्वर्गेऽपि चाप्सरसः || 2।72 ||

मत्तेभकुम्भदलने भुवि सन्ति धीराः

केचित्प्रचण्डमृगराजवधेऽपि दक्षाः |

किन्तु ब्रवीमि बलिनां पुरतः प्रसह्य

कन्दर्पदर्पदलने विरला मनुष्याः || 2।73 ||

सन्मार्गे तावदास्ते प्रभवति च नरस्तावदेवेन्द्रियाणां

लज्जां तावद्विधत्ते विनयं अपि समालम्बते तावदेव |

भ्रूचापाकृष्टमुक्ताः श्रवणपथगता नीलपक्ष्माण एते

यावल्लीलावतीनां हृदि न धृतिमुषो दृष्टिबाणाः पतन्ति || 2।74 ||

उन्मत्तप्रेमसंरम्भाद्

आरभन्ते यदङ्गनाः |

तत्र प्रत्यूहं आधातुं

ब्रह्मापि खलु कातरः || 2।75 ||

तावन्महत्त्वं पाण्डित्यं

कुलीनत्वं विवेकिता |

यावज्ज्वलति नाङ्गेषु

हतः पञ्चेषुपावकः || 2।76 ||

शास्त्रज्ञोऽपि प्रगुणितनयोऽत्यान्तबाधापि बाढं

संसारेऽस्मिन्भवति विरलो भाजनं सद्गतीनां |

येनैतस्मिन्निरयनगरद्वारं उद्घाटयन्ती

वामाक्षीणां भवति कुटिला भ्रूलता कुञ्चिकेव || 2।77 ||

कृशः काणः खञ्जः श्रवणरहितः पुच्छविकलो

व्रणी पूयक्लिन्नः कृमिकुलशतैरावृततनुः |

क्षुधा क्षामो जीर्णः पिठरककपालार्पितगलः

शुनीं अन्वेति श्वा हतं अपि च हन्त्येव मदनः || 2।78 ||

स्त्रीमुद्रां कुसुमायुधस्य जयिनीं सर्वार्थसम्पत्करीं

ये मूढाः प्रविहाय यान्ति कुधियो मिथ्याफलान्वेषिणः |

ते तेनैव निहत्य निर्दयतरं नग्नीकृता मुण्डिताः

केचित्पञ्चशिखीकृताश्च जटिलाः कापालिकाश्चापरे || 2।79 ||

विश्वामित्रपराशरप्रभृतयो वाताम्बुपर्णाशनास्तेऽपि

स्त्रीमुखपङ्कजं सुललितं दृष्ट्वैव मोहं गताः |

शाल्यन्नं सघृतं पयोदधियुतं ये भुञ्जते मानवास्तेषाम्

इन्द्रियनिग्रहो यदि भवेद्विन्ध्यः प्लवेत्सागरे || 2।80 ||

परिमलभृतो वाताः शाखा नवाङ्कुरकोटयो

मधुरविधुरोत्कण्ठाभाजः प्रिया पिकपक्षिणां |

विरलविरसस्वेदोद्गारा वधूवदनेन्दवः

प्रसरति मधौ धात्र्यां जातो न कस्य गुणोदयः || 2।81 ||

मधुरयं मधुरैरपि कोकिला

कलरवैर्मलयस्य च वायुभिः |

विरहिणः प्रहिणस्ति शरीरिणो

विपदि हन्त सुधापि विषायते || 2।82 ||

आवासः किलकिञ्चितस्य दयितापार्श्वे विलासालसाः

कर्णे कोकिलकामिनीकलरवः स्मेरो लतामण्डपः |

गोष्ठी सत्कविभिः समं कतिपयैर्मुग्धाः सुधांशोः कराः

केषाञ्चित्सुखयन्ति चात्र हृदयं चैत्रे विचित्राः क्षपाः || 2।83 ||

पान्थ स्त्रीविरहानलाहुतिकलां आतन्वती मञ्जरीमाकन्देषु

पिकाङ्गनाभिरधुना सोत्कण्ठं आलोक्यते |

अप्येते नवपाटलापरिमलप्राग्भारपाटच्चरा

वान्तिक्लान्तिवितानतानवकृतः श्रीखण्डशैलानिलाः || 2।84 ||

प्रथितः प्रणयवतीनां

तावत्पदं आतनोतु हृदि मानः |

भवति न यावच्चन्दनतरु

सुरभिर्मलयपवमानः || 2।85 ||

सहकारकुसुमकेसरनिकर

भरामोदमूर्च्छितदिगन्ते |

मधुरमधुरविधुरमधुपे

मधौ भवेत्कस्य नोत्कण्ठा || 2।86 ||

अच्छाच्छचन्दनरसार्द्रतरा मृगाक्ष्यो

धारागृहाणि कुसुमानि च कोउमुदी च |

मन्दो मरुत्सुमनसः शुचि हर्म्यपृष्ठं

ग्रीष्मे मदं च मदनं च विवर्धयन्ति || 2।87 ||

स्रजो हृद्यामोदा व्यजनपवनश्चन्द्रकिरणाः

परागः कासारो मलयजरजः शीधु विशदं |

शुचिः सौधोत्सङ्गः प्रतनु वसनं पङ्कजदृशो

निदाघर्तावेतद्विलसति लभन्ते सुकृतिनः || 2।88 ||

सुधाशुभ्रं धाम स्फुरदमलरश्मिः शशधरः

प्रियावक्त्राम्भोजं मलयजरजश्चातिसुरभिः |

स्रजो हृद्यामोदास्तदिदं अखिलं रागिणि जने

करोत्यन्तः क्षोभं न तु विषयसंसर्गविमुखे || 2।89 ||

तरुणीवेषोद्दीपितकामा

विकसज्जातीपुष्पसुगन्धिः |

उन्नतपीनपयोधरभारा

प्रावृट्तनुते कस्य न हर्षं || 2।90 ||

वियदुपचितमेघं भूमयः कन्दलिन्यो

नवकुटजकदम्बामोदिनो गन्धवाहाः |

शिखिकुलकलकेकारावरम्या वनान्ताः

सुखिनं असुखिनं वा सर्वं उत्कण्ठयन्ति || 2।91 ||

उपरि घनं घनपटलं

तिर्यग्गिरयोऽपि नर्तितमयूराः |

क्षितिरपि कन्दलधवला

दृष्टिं पथिकः क्व पातयति || 2।92 ||

इतो विद्युद्वल्लीविलसितं इतः केतकितरोः

स्फुरन्गन्धः प्रोद्यज्जलदनिनदस्फूर्जितं इतः |

इतः केकिक्रीडाकलकलरवः पक्ष्मलदृशां

कथं यास्यन्त्येते विरहदिवसाः सम्भृतरसाः || 2।93 ||

असूचिसञ्चारे तमसि नभसि प्रौढजलदध्वनि

प्राज्ञंमन्ये पतति पृषतानां च निचये |

इदं सौदामिन्याः कनककमनीयं विलसितं

मुदं च म्लानिं च प्रथयति पथि स्वैरसुदृशां || 2।94 ||

आसारेण न हर्म्यतः प्रियतमैर्यातुं बहिः शक्यते

शीतोत्कम्पनिमित्तं आयतदृशा गाढं समालिङ्ग्यते |

जाताः शीकरशीतलाश्च मरुतोरत्यन्तखेदच्छिदो

धन्यानां बत दुर्दिनं सुदिनतां याति प्रियासङ्गमे || 2।95 ||

अर्धं सुप्त्वा निशायाः सरभससुरतायाससन्नश्लथाङ्गप्रोद्भूतासह्य

तृष्णो मधुमदनिरतो हर्म्यपृष्ठे विविक्ते |

सम्भोगक्लान्तकान्ताशिथिलभुजलतावर्जितं कर्करीतो

ज्योत्स्नाभिन्नाच्छधारं पिबति न सलिलं शारदं मन्दपुण्यः || 2।96 ||

हेमन्ते दधिदुग्धसर्पिरशना माञ्जिष्ठवासोभृतः

काश्मीरद्रवसान्द्रदिग्धवपुषश्छिन्ना विचित्रै रतैः |

वृत्तोरुस्तनकामिनोजनकृताश्लेषा गृहाभ्यन्तरे

ताम्बूलीदलपूगपूरितमुखा धन्याः सुखं शेरते || 2।97 ||

प्रदुयत्प्रौढप्रियङ्गुद्युतिभृति विकसत्कुन्दमाद्यद्द्विरेफे

काले प्रालेयवातप्रचलविलसितोदारमन्दारधाम्नि |

येषां नो कण्ठलग्ना क्षणं अपि तुहिनक्षोददक्षा मृगाक्षी

तेसां आयामयामा यमसदनसमा यामिनी याति यूनां || 2।98 ||

चुम्बन्तो गण्डभित्तीरलकवति मुखे सीत्कृतान्यादधाना

वक्षःसूत्कञ्चुकेषु स्तनभरपुलकोद्भेदं आपादयन्तः |

ऊरूनाकम्पयन्तः पृथुजघनतटात्स्रंसयन्तोऽंशुकानि

व्यक्तं कान्ताजनानां विटचरितभृतः शैशिरा वान्ति वाताः || 2।99 ||

केशानाकुलयन्दृशो मुकुलयन्वासो बलादाक्षिपन्नातन्वन्

पुलकोद्गमं प्रकटयन्नावेगकम्पं शनैः |

बारं बारं उदारसीत्कृतकृतो दन्तच्छदान्पीडयन्

प्रायः शैशिर एष सम्प्रति मरुत्कान्तासु कान्तायते || 2।100 ||

यद्यस्य नास्ति रुचिरं तस्मिंस्तस्य स्पृहा मनोज्ञेऽपि |

रमणीयेऽपि सुधांशौ न मनःकामः सरोजिन्याः || 2।101 ||

वैराग्ये सञ्चरत्येको नीतौ भ्रमति चापरः |

शृङ्गारे रमते कश्चिद्भुवि भेदाः परस्परं || 2।102 ||

इति शुभं भूयात् |

शृङ्गारशतकम्

भर्तृहरेः

शम्भुस्वयम्भुहरयो हरिणेक्षणानां

येनाक्रियन्त सततं गृहकुम्भदासाः |

वाचां अगोचरचरित्रविचित्रिताय

तस्मै नमो भगवते मकरध्वजाय || 2।1 ||

स्मितेन भावेन च लज्जया भिया

पराण्मुखैरर्धकटाक्षवीक्षणैः |

वचोभिरीर्ष्याकलहेन लीलया

समस्तभावैः खलु बन्धनं स्त्रियः || 2।2 ||

भ्रूचातुर्यात्कुष्चिताक्षाः कटाक्षाः

स्निग्धा वाचो लज्जितान्ताश्च हासाः |

लीलामन्दं प्रस्थितं च स्थितं च

स्त्रीणां एतद्भूषणं चायुधं च || 2।3 ||

क्वचित्सभ्रूभङ्गैः क्वचिदपि च लज्जापरिगतैः

क्वचिद्भूरित्रस्तैः क्वचिदपि च लीलाविललितैः |

कुमारीणां एतैर्मदनसुभगैर्नेत्रवलितैः

स्फुरन्नीलाब्जानां प्रकरपरिकीर्णा इव दिशः || 2।4 ||

वक्त्रं चन्द्रविकासि पङ्कजपरीहासक्षमे लोचने

वर्णः स्वर्णं अपाकरिष्णुरलिनीजिष्णुः कचानां चयः |

बक्षोजाविभकुम्भविभ्रमहरौ गुर्वी नितम्बस्थली

वाचां हारि च मार्दवं युवतीषु स्वाभाविकं मण्डनं || 2।5 ||

स्मितकिञ्चिन्मुग्धं सरलतरलो दृष्टिविभवः

परिस्पन्दो वाचां अभिनवविलासोक्तिसरसः |

गतानां आरम्भः किसलयितलीलापरिकरः

स्पृशन्त्यास्तारुण्यं किं इव न हि रम्यं मृगदृशः || 2।6 ||

द्रष्टव्येषु किं उत्तमं मृगदृशः प्रेमप्रसन्नं मुखं

घ्रातवेष्वपि किं तदास्यपवनः श्रव्येषु किं तद्वचः |

किं स्वाद्येषु तदोष्ठपल्लवरसः स्पृश्येषु किं तद्वपुर्ध्येयं

किं नवयौवने सहृदयैः सर्वत्र तद्विभ्रमाः || 2।7 ||

एताश्चलद्वलयसंहतिमेखलोत्थझङ्कार

नूपुरपराजितराजहंस्यः |

कुर्वन्ति कस्य न मनो विवशं तरुण्यो

वित्रस्तमुग्धहरिणीसदृशैः कटाक्षैः || 2।8 ||

कुङ्कुमपङ्ककलङ्कितदेहा

गौरपयोधरकम्पितहारा |

नूपुरहंसरणत्पद्मा

कं न वशीकुरुते भुवि रामा || 2।9 ||

नूनं हि ते कविवरा विपरीतवाचो

ये नित्यं आहुरबला इति कामिनीस्ताः |

याभिर्विलोलितरतारकदृष्टिपातैः

शक्रादयोऽपि विजितास्त्वबलाः कथं ताः || 2।10 ||

नूनं आज्ञाकरस्तस्याः सुभ्रुवो मकरध्वजः |

यतस्तन्नेत्रसञ्चारसूचितेषु प्रवर्तते || 2।11 ||

केशाः संयमिनः श्रुतेरपि परं पारं गते लोचने

अन्तर्वक्त्रं अपि स्वभावशुचिभीः कीर्णं द्विजानां गणैः |

मुक्तानां सतताधिवासरुचिरौ वक्षोजकुम्भाविमावित्थं

तन्वि वपुः प्रशान्तं अपि तेरागं करोत्येव नः || 2।12 ||

मुग्धे धानुष्कता केयं अपूर्वा त्वयि दृश्यते |

यया विध्यसि चेतांसि गुणैरेव न सायकैः || 2।13 ||

सति प्रदीपे सत्यग्नौ सत्सु तारारवीन्दुषु |

विना मे मृगशावाक्ष्या तमोभूतं इदं जगथ् || 2।14 ||

उद्वृत्तः स्तनभार एष तरले नेत्रे चले भ्रूलते

रागाधिष्ठितं ओष्ठपल्लवं इदं कुर्वन्तु नाम व्यथां |

सौभाग्याक्षरमालिकेव लिखिता पुष्पायुधेन स्वयं

मध्यस्थापि करोति तापं अधिकं रोउमावलिः केन सा || 2।15 ||

मुखेन चन्द्रकान्तेन महानीलैः शिरोरुहैः |

कराभ्यां पद्मरागाभ्यां रेजे रत्नमयीव सा || 2।16 ||

गुरुणा स्तनभारेण मुखचन्द्रेण भास्वता |

शनैश्चराभ्यां पादाभ्यां रेजे ग्रहमयीव सा || 2।17 ||

तस्याः स्तनौ यदि घनौ जघनं च हारि

वक्त्रं च चारु तव चित्त किं आकुलत्वं |

पुण्यं कुरुष्व यदि तेषु तवास्ति वाञ्छा

पुण्यैर्विना न हि भवन्ति समीहितार्थाः || 2।18 ||

इमे तारुण्यश्रीनवपरिमलाः प्रौढसुरतप्रताप

प्रारम्भाः स्मरविजयदानप्रतिभुवः |

चिरं चेतश्चोरा अभिनवविकारैकगुरवो

विलासव्यापाराः किं अपि विजयन्ते मृगदृशां || 2।19 ||

प्रणयमधुराः प्रेमोद्गारा रसाश्रयतां गताः

फणितिमधुरा मुग्धप्रायाः प्रकाशितसम्मदाः |

प्रकृतिसुभगा विस्रम्भार्द्राः स्मरोदयदायिनी

रहसि किं अपि स्वैरालापा हरन्ति मृगीदृशां || 2।20 ||

विश्रम्य विश्रम्य वनद्रुमाणां

छायासु तन्वी विचचार काचित् |

स्तनोत्तरीयेण करोद्धृतेन

निवारयन्ती शशिनो मयूखान् || 2।21 ||

अदर्शने दर्शनमात्रकामा

दृष्ट्वा परिष्वङ्गसुखैकलोला |

आलिङ्गितायां पुनरायताक्ष्यामाशास्महे

विग्रहयोरभेदं || 2।22 ||

मालती शिरसि जृम्भणं मुखे

चन्दनं वपुषि कुङ्कुमाविलं |

वक्षसि प्रियतमा मदालसा

स्वर्ग एष परिशिष्ट आगमः || 2।23 ||

प्राङ्मां एति मनागनागतरसं जाताभिलाषां ततः

सव्रीडं तदनु श्लथोद्यमं अथ प्रध्वस्तधैर्यं पुनः |

प्रेमार्द्रं स्पृहणीयनिर्भररहः क्रीडाप्रगल्भं ततो

निःसङ्गाङ्गविकर्षणाधिकसुखरम्यं कुलस्त्रीरतं || 2।24 ||

उरसि निपतितानां स्रस्तधम्मिल्लकानां

मुकुलितनयनानां किञ्चिदुन्मीलितानां |

उपरि सुरतखेदस्विन्नगण्डस्थलानामधर

मधु वधूनां भाग्यवन्तः पिबन्ति || 2।25 ||

आमीलितनयनानां यः

सुरतरसोऽनु संविदं भाति |

मिथुरैर्मिथोऽवधारितमवितथम्

इदं एव कामनिर्बर्हणं || 2।26 ||

इदं अनुचितं अक्रमश्च पुंसां

यदिह जरास्वपि मन्मथा विकाराः |

तदपि च न कृतं नितम्बिनीनां

स्तनपतनावधि जीवितं रतं वा || 2।27 ||

राजस्तृष्णाम्बुराशेर्न हि जगति गतः कश्चिदेवावसानं

को वार्थोऽर्थैः प्रभूतैः स्ववपुषि गलिते यौवने सानुरागे |

गच्छामः सद्म यावद्विकसितनयनेन्दीवरालोकिनीनामाक्रम्याक्रम्य

रूपं झटिति न जरया लुप्यते प्रेयसीनां || 2।28 ||

रागस्यागारं एकं नरकशतमहादुःखसम्प्राप्तिहेतुर्मोहस्योत्पत्ति

बीजं जलधरपटलं ज्ञानताराधिपस्य |

कन्दर्पस्यैकमित्रं प्रकटितविविधस्पष्टदोषप्रबन्धं

लोकेऽस्मिन्न ह्यर्थव्रजकुलभवनयौवनादन्यदस्ति || 2।29 ||

शृङ्गारद्रुमनीरदे प्रसृमरक्रीडारसस्रोतसि

प्रद्युम्नप्रियबान्धवे चतुरवाङ्मुक्ताफलोदन्वति |

तन्वीनेत्रचकोरपावनविधौ सौभाग्यलक्ष्मीनिधौ

धन्यः कोऽपि न विक्रियां कलयति प्राप्ते नवे यौवने || 2।30 ||

संसारेऽस्मिन्नसारे कुनृपतिभवनद्वारसेवाकलङ्कव्यासङ्ग

व्यस्तधैर्यं कथं अमलधियो मानसं संविदध्युः |

यद्येताः प्रोद्यदिन्दुद्युतिनिचयभृतो न स्युरम्भोजनेत्राः

प्रेङ्खत्काञ्चीकलापाः स्तनभरविनमन्मध्यभाजस्तरुण्यः || 2।31 ||

सिद्धाध्यासितकन्दरे हरवृषस्कन्धावरुग्णद्रुमे

गङ्गाधौतशिलातले हिमवतः स्थाने स्थिते श्रेयसि |

कः कुर्वीत शिरः प्रणाममलिनं म्लानं मनस्वी जनो

यद्वित्रस्तकुरङ्गशावनयना न स्युः स्मरास्त्रं स्त्रियः || 2।32 ||

संसार तव पर्यन्तपदवी न दवीयसी |

अन्तरा दुस्तरा न स्युर्यदि ते मदिरेक्षणां || 2।33 ||

दिश वनहरिणीभ्यो वंशकाण्डच्छवीनां

कवलं उपलकोटिच्छिन्नमूलं कुशानां |

शकयुवतिकपोलापाण्डुताम्बूलवल्लीदलम्

अरुणनखाग्रैः पाटितं वा वधूभ्यः || 2।34 ||

असाराः सर्वे ते विरतिविरसाः पापविषया

जुगुप्स्यन्तां यद्वा ननु सकलदोषास्पदं इति |

तथाप्येतद्भूमौ नहि परहितात्पुण्यं अधिकं

न चास्मिन्संसारे कुवलयदृशो रम्यं अपरं || 2।35 ||

एतत्कामफलो लोके यद्द्वयोरेकचित्तता |

अन्यचित्तकृते कामे शवयोरिव सङ्गमः || 2।351 ||

मात्सर्यं उत्सार्य विचार्य कार्यमार्याः

समर्यादं इदं वदन्तु |

सेव्या नितम्बाः किं उ भूधराणामत

स्मरस्मेरविलासिनीनां || 2।36 ||

संसारे स्वप्नसारे परिणतितरले द्वे गती पण्डितानां

तत्त्वज्ञानामृताम्भःप्लवललितधियां यातु कालः कथञ्चित् |

नो चेन्मुग्धाङ्गनानां स्तनजघनघनाभोगसम्भोगिनीनां

स्थूलोपस्थस्थलीषु स्थगितकरतलस्पर्शलीलोद्यमानां || 2।37 ||

आवासः क्रियतां गङ्गे पापहारिणि वारिणि |

स्तनद्वये तरुण्या वा मनोहारिणि हारिणि || 2।38 ||

किं इह बहुभिरुक्तैर्युक्तिशून्यैः प्रलापैर्द्वयम्

इह पुरुषाणां सर्वदा सेवनीयं |

अभिनवमदलीलालालसं सुन्दरीणां

स्तनभरपरिखिन्नं यौवनं वा वनं वा || 2।39 ||

सत्यं जना वच्मि न पक्षपाताल्

लोकेषु सप्तस्वपि तथ्यं एतत् |

नान्यन्मनोहारि नितम्बिनीभ्यो

दुःखैकहेतुर्न च कश्चिदन्यः || 2।40 ||

कान्तेत्युत्पललोचनेति विपुलश्रोणीभरेत्युन्नमत्पीनोत्तुङ्ग

पयोधरेति समुखाम्भोजेति सुभ्रूरिति |

दृष्ट्वा माद्यति मोदतेऽभिरमते प्रस्तौति विद्वानपि

प्रत्यक्षाशुचिभस्त्रिकां स्त्रियं अहो मोहस्य दुश्चेष्टितं || 2।41 ||

स्मृता भवति तापाय दृष्टा चोन्मादकारिणी |

स्पृष्टा भवति मोहाय सा नाम दयिता कथं || 2।42 ||

तावदेवामृतमयी यावल्लोचनगोचरा |

चक्षुष्पथादतीता तु विषादप्यतिरिच्यते || 2।43 ||

नामृतं न विषं किञ्चिदेतां मुक्त्वा नितम्बिनीं |

सैवामृतलता रक्ता विरक्ता विषवल्लरी || 2।44 ||

आवर्तः संशयानां अविनयभुवनं पट्टणं साहसानां

दोषाणां सन्निधानं कपटशतमयं क्षेत्रं अप्रत्ययानां |

स्वर्गद्वारस्य विघ्नो नरकपुरमुख सर्वमायाकरण्डं

स्त्रीयन्त्रं केन सृष्टं विषं अमृतमयं प्राणिलोकस्य पाशः || 2।45 ||

नो सत्येन मृगाङ्क एष वदनीभूतो न चेन्दीवरद्वन्द्वं

लोचनतां गत न कनकैरप्यङ्गयष्टिः कृता |

किन्त्वेवं कविभिः प्रतारितमनास्तत्त्वं विजानन्नपि

त्वङ्मांसास्थिमयं वपुर्मृगदृशां मन्दो जनः सेवते || 2।46 ||

लीलावतीनां सहजा विलासास्त

एव मूढस्य हृदि स्फुरन्ति |

रागो नलिन्या हि निसर्गसिद्धस्तत्र

भ्रम्त्येव वृथा षडङ्घ्रिः || 2।47 ||

संमोहयन्ति मदयन्ति विडम्बयन्ति

निर्भर्त्स्यन्ति रमयन्ति विषादयन्ति |

एताः प्रविश्य सदयं हृदयं नराणां

किं नाम वामनयना न समाचरन्ति || 2।471 ||

यदेतत्पूर्णेन्दुद्युतिहरं उदाराकृति परं

मुखाब्जं तन्वङ्ग्याः किल वसति यत्राधरमधु |

इदं तत्किं पाकद्रुमफलं इदानीं अतिरसव्यतीतेऽस्मिन्

काले विषं इव भविष्य्त्यसुखदं || 2।48 ||

उन्मीलत्त्रिवलीतरङ्गनिलया प्रोत्तुङ्गपीनस्तनद्वन्द्वेनोद्गत

चक्रवाकयुगला वक्त्राम्बुजोद्भासिनी |

कान्ताकारधरा नदीयं अभितः क्रूरात्र नापेक्षते

संसारार्णवमज्जनं यदि तदा दूरेण सन्त्यज्यतां || 2।49 ||

जल्पन्ति सार्धं अन्येन पश्यन्त्यन्यं सविभ्रमाः |

हृद्गतं चिन्तयन्त्यन्यं प्रियः को नाम योषितां || 2।50 ||

मधु तिष्ठति वाचि योषितां हृदि हालाहलं एव केवलं |

अतएव निपीयतेऽधरो हृदयं मुष्टिभिरेव ताड्यते || 2।51 ||

अपसर सखे दूरादस्मात्कटाक्षविषानलात्

प्रकृतिविषमाद्योषित्सर्पाद्विलासफणाभृतः |

इतरफणिना दष्टः शक्यश्चिकित्सितुं औषधैश्चतुर्

वनिताभोगिग्रस्तं हि मन्त्रिणः || 2।52 ||

विस्तारितं मकरकेतनधीवरेण

स्त्रीसंज्ञितं बडिशं अत्र भवाम्बुराशौ |

येनाचिरात्तदधरामिषलोलमर्त्य

मत्स्यान्विकृष्य विपचत्यनुरागवह्नौ || 2।53 ||

कामिनीकायकान्तारे कुचपर्वतदुर्गमे |

मा सञ्चर मनः पान्थ तत्रास्ते स्मरतस्करः || 2।54 ||

व्यादीर्घेण चलेन वक्त्रगतिना तेजस्विना भोगिना

नीलाब्जद्युतिनाहिना परं अहं दृष्टो न तच्चक्षुषा |

दृष्टे सन्ति चिकित्सका दिशि दिशि प्रायेण दर्मार्थिनो

मुग्धाक्ष्क्षणवीक्षितस्य न हि मे वैद्यो न चाप्यौषधं || 2।55 ||

इह हि मधुरगीतं नृत्यं एतद्रसोऽयं

स्फुरति परिमलोऽसौ स्पर्श एष स्तनानां |

इति हतपरमार्थैरिन्द्रियैर्भ्राम्यमाणः

स्वहितकरणधूर्तैः पञ्चभिर्वञ्चितोऽस्मि || 2।56 ||

न गम्यो मन्त्राणां न च भवति भैषज्यविषयो

न चापि प्रध्वंसं व्रजति विविधैः शान्तिकशतैः |

भ्रमावेशादङ्गे कं अपि विदधद्भङ्गं असकृत्

स्मरापस्मारोऽयं भ्रमयति दृशं घूर्णयति च || 2।57 ||

जात्यन्धाय च दुर्मुखाय च जराजीर्णा खिलाङ्गाय च

ग्रामीणाय च दुष्कुलाय च गलत्कुष्ठाभिभूताय च |

यच्छन्तीषु मनोहरं निजवपुलक्ष्मीलवश्रद्धया

पण्यस्त्रीषु विवेककल्पलतिकाशस्त्रीषु राज्येत कः || 2।58 ||

वेश्यासौ मदनज्वाला

रूपेऽन्धनविवर्धिता |

कामिभिर्यत्र हूयन्ते

यौवनानि धनानि च || 2।59 ||

कश्चुम्बति कुलपुरुषो वेश्याधरपल्लवं मनोज्ञं अपि |

चारभटचोरचेटकनटविटनिष्ठीवनशरावं || 2।60 ||

धन्यास्त एव धवलायतलोचनानां

तारुण्यदर्पघनपीनपयोधराणां |

क्षामोदरोपरि लसत्त्रिवलीलतानां

दृष्ट्वाकृतिं विकृतिं एति मनो न येषां || 2।61 ||

बाले लीलामुकुलितं अमी मन्थरा दृष्टिपाताः

किं क्षिप्यन्ते विरमविरम व्यर्थ एष श्रमस्ते |

सम्प्रत्यन्ये वयं उपरतं बाल्यं आस्था वनान्ते

क्षीणो मोहस्तृणं इव जगज्जालं आलोकयामः || 2।62 ||

इयं बाला मां प्रत्यनवरतं इन्दीवरदलप्रभा

चीरं चक्षुः क्षिपति किं अभिप्रेतं अनया |

गतो मोहोऽस्माकं स्मरशबरबाणव्यतिकरज्वर

ज्वाला शान्ता तदपि न वराकी विरमति || 2।63 ||

किं कन्दर्प करं कदर्थयसि रे कोदण्डटङ्कारितं

रे रे कोकिल कोउमलं कलरवं किं वा वृथा जल्पसि |

मुग्धे स्निग्धविदग्धचारुमधुरैर्लोलैः कटाक्षैरलं

चेतश्चुम्बितचन्द्रचूडचरणध्यानामृतं वर्तते || 2।64 ||

विरहेऽपि सङ्गमः खलु

परस्परं सङ्गतं मनो येषां |

हृदयं अपि विघट्टितं चेत्

सङ्गी विरहं विशेषयति || 2।65 ||

किं गतेन यदि सा न जीवति

प्राणिति प्रियतमा तथापि किं |

इत्युदीक्ष्य नवमेघमालिकां

न प्रयाति पथिकः स्वमन्दिरं || 2।66 ||

विरमत बुधा योषित्सङ्गात्सुखात्क्षणभङ्गुरात्

कुरुत करुणामैत्रीप्रज्ञावधूजनसङ्गमं |

न खलु नरके हाराक्रान्तं घनस्तनमण्डलं

शरणं अथवा श्रोणीबिम्बं रणन्मणिमेखलं || 2।67 ||

यदा योगाभ्यासव्यसनकृशयोरात्ममनसोरविच्छिन्ना

मैत्री स्फुरति कृतिनस्तस्य किं उ तैः |

प्रियाणां आलापैरधरमधुभिर्वक्त्रविधुभिः

सनिश्वासामोदैः सकुचकलशाश्लेषसुरतैः || 2।68 ||

यदासीदज्ञानं स्मरतिमिरसञ्चारजनितं

तदा दृष्टनारीमयं इदं अशेषं जगदिति |

इदानीं अस्माकं पटुतरविवेकाञ्जनजुषां

समीभूता दृष्टिस्त्रिभुवनं अपि ब्रह्म मनुते || 2।69 ||

तावदेव कृतिनां अपि स्फुरत्येष

निर्मलविवेकदीपकः |

यावदेव न कुरङ्गचक्षुषां

ताड्यते चटुललोचनाञ्चलैः || 2।70 ||

वचसि भवति सङ्गत्यागं उद्दिश्य वार्ता

श्रुतिमुखरमुखानां केवलं पण्डितानां |

जघनं अरुणरत्नग्रन्थिकाञ्चीकलापं

कुवलयनयनानां को विहातुं समर्थः || 2।71 ||

स्वपरप्रतारकोऽसौ

निन्दति योऽलीकपण्डितो युवतीः |

यस्मात्तपसोऽपि फलं

स्वर्गः स्वर्गेऽपि चाप्सरसः || 2।72 ||

मत्तेभकुम्भदलने भुवि सन्ति धीराः

केचित्प्रचण्डमृगराजवधेऽपि दक्षाः |

किन्तु ब्रवीमि बलिनां पुरतः प्रसह्य

कन्दर्पदर्पदलने विरला मनुष्याः || 2।73 ||

सन्मार्गे तावदास्ते प्रभवति च नरस्तावदेवेन्द्रियाणां

लज्जां तावद्विधत्ते विनयं अपि समालम्बते तावदेव |

भ्रूचापाकृष्टमुक्ताः श्रवणपथगता नीलपक्ष्माण एते

यावल्लीलावतीनां हृदि न धृतिमुषो दृष्टिबाणाः पतन्ति || 2।74 ||

उन्मत्तप्रेमसंरम्भाद्

आरभन्ते यदङ्गनाः |

तत्र प्रत्यूहं आधातुं

ब्रह्मापि खलु कातरः || 2।75 ||

तावन्महत्त्वं पाण्डित्यं

कुलीनत्वं विवेकिता |

यावज्ज्वलति नाङ्गेषु

हतः पञ्चेषुपावकः || 2।76 ||

शास्त्रज्ञोऽपि प्रगुणितनयोऽत्यान्तबाधापि बाढं

संसारेऽस्मिन्भवति विरलो भाजनं सद्गतीनां |

येनैतस्मिन्निरयनगरद्वारं उद्घाटयन्ती

वामाक्षीणां भवति कुटिला भ्रूलता कुञ्चिकेव || 2।77 ||

कृशः काणः खञ्जः श्रवणरहितः पुच्छविकलो

व्रणी पूयक्लिन्नः कृमिकुलशतैरावृततनुः |

क्षुधा क्षामो जीर्णः पिठरककपालार्पितगलः

शुनीं अन्वेति श्वा हतं अपि च हन्त्येव मदनः || 2।78 ||

स्त्रीमुद्रां कुसुमायुधस्य जयिनीं सर्वार्थसम्पत्करीं

ये मूढाः प्रविहाय यान्ति कुधियो मिथ्याफलान्वेषिणः |

ते तेनैव निहत्य निर्दयतरं नग्नीकृता मुण्डिताः

केचित्पञ्चशिखीकृताश्च जटिलाः कापालिकाश्चापरे || 2।79 ||

विश्वामित्रपराशरप्रभृतयो वाताम्बुपर्णाशनास्तेऽपि

स्त्रीमुखपङ्कजं सुललितं दृष्ट्वैव मोहं गताः |

शाल्यन्नं सघृतं पयोदधियुतं ये भुञ्जते मानवास्तेषाम्

इन्द्रियनिग्रहो यदि भवेद्विन्ध्यः प्लवेत्सागरे || 2।80 ||

परिमलभृतो वाताः शाखा नवाङ्कुरकोटयो

मधुरविधुरोत्कण्ठाभाजः प्रिया पिकपक्षिणां |

विरलविरसस्वेदोद्गारा वधूवदनेन्दवः

प्रसरति मधौ धात्र्यां जातो न कस्य गुणोदयः || 2।81 ||

मधुरयं मधुरैरपि कोकिला

कलरवैर्मलयस्य च वायुभिः |

विरहिणः प्रहिणस्ति शरीरिणो

विपदि हन्त सुधापि विषायते || 2।82 ||

आवासः किलकिञ्चितस्य दयितापार्श्वे विलासालसाः

कर्णे कोकिलकामिनीकलरवः स्मेरो लतामण्डपः |

गोष्ठी सत्कविभिः समं कतिपयैर्मुग्धाः सुधांशोः कराः

केषाञ्चित्सुखयन्ति चात्र हृदयं चैत्रे विचित्राः क्षपाः || 2।83 ||

पान्थ स्त्रीविरहानलाहुतिकलां आतन्वती मञ्जरीमाकन्देषु

पिकाङ्गनाभिरधुना सोत्कण्ठं आलोक्यते |

अप्येते नवपाटलापरिमलप्राग्भारपाटच्चरा

वान्तिक्लान्तिवितानतानवकृतः श्रीखण्डशैलानिलाः || 2।84 ||

प्रथितः प्रणयवतीनां

तावत्पदं आतनोतु हृदि मानः |

भवति न यावच्चन्दनतरु

सुरभिर्मलयपवमानः || 2।85 ||

सहकारकुसुमकेसरनिकर

भरामोदमूर्च्छितदिगन्ते |

मधुरमधुरविधुरमधुपे

मधौ भवेत्कस्य नोत्कण्ठा || 2।86 ||

अच्छाच्छचन्दनरसार्द्रतरा मृगाक्ष्यो

धारागृहाणि कुसुमानि च कोउमुदी च |

मन्दो मरुत्सुमनसः शुचि हर्म्यपृष्ठं

ग्रीष्मे मदं च मदनं च विवर्धयन्ति || 2।87 ||

स्रजो हृद्यामोदा व्यजनपवनश्चन्द्रकिरणाः

परागः कासारो मलयजरजः शीधु विशदं |

शुचिः सौधोत्सङ्गः प्रतनु वसनं पङ्कजदृशो

निदाघर्तावेतद्विलसति लभन्ते सुकृतिनः || 2।88 ||

सुधाशुभ्रं धाम स्फुरदमलरश्मिः शशधरः

प्रियावक्त्राम्भोजं मलयजरजश्चातिसुरभिः |

स्रजो हृद्यामोदास्तदिदं अखिलं रागिणि जने

करोत्यन्तः क्षोभं न तु विषयसंसर्गविमुखे || 2।89 ||

तरुणीवेषोद्दीपितकामा

विकसज्जातीपुष्पसुगन्धिः |

उन्नतपीनपयोधरभारा

प्रावृट्तनुते कस्य न हर्षं || 2।90 ||

वियदुपचितमेघं भूमयः कन्दलिन्यो

नवकुटजकदम्बामोदिनो गन्धवाहाः |

शिखिकुलकलकेकारावरम्या वनान्ताः

सुखिनं असुखिनं वा सर्वं उत्कण्ठयन्ति || 2।91 ||

उपरि घनं घनपटलं

तिर्यग्गिरयोऽपि नर्तितमयूराः |

क्षितिरपि कन्दलधवला

दृष्टिं पथिकः क्व पातयति || 2।92 ||

इतो विद्युद्वल्लीविलसितं इतः केतकितरोः

स्फुरन्गन्धः प्रोद्यज्जलदनिनदस्फूर्जितं इतः |

इतः केकिक्रीडाकलकलरवः पक्ष्मलदृशां

कथं यास्यन्त्येते विरहदिवसाः सम्भृतरसाः || 2।93 ||

असूचिसञ्चारे तमसि नभसि प्रौढजलदध्वनि

प्राज्ञंमन्ये पतति पृषतानां च निचये |

इदं सौदामिन्याः कनककमनीयं विलसितं

मुदं च म्लानिं च प्रथयति पथि स्वैरसुदृशां || 2।94 ||

आसारेण न हर्म्यतः प्रियतमैर्यातुं बहिः शक्यते

शीतोत्कम्पनिमित्तं आयतदृशा गाढं समालिङ्ग्यते |

जाताः शीकरशीतलाश्च मरुतोरत्यन्तखेदच्छिदो

धन्यानां बत दुर्दिनं सुदिनतां याति प्रियासङ्गमे || 2।95 ||

अर्धं सुप्त्वा निशायाः सरभससुरतायाससन्नश्लथाङ्गप्रोद्भूतासह्य

तृष्णो मधुमदनिरतो हर्म्यपृष्ठे विविक्ते |

सम्भोगक्लान्तकान्ताशिथिलभुजलतावर्जितं कर्करीतो

ज्योत्स्नाभिन्नाच्छधारं पिबति न सलिलं शारदं मन्दपुण्यः || 2।96 ||

हेमन्ते दधिदुग्धसर्पिरशना माञ्जिष्ठवासोभृतः

काश्मीरद्रवसान्द्रदिग्धवपुषश्छिन्ना विचित्रै रतैः |

वृत्तोरुस्तनकामिनोजनकृताश्लेषा गृहाभ्यन्तरे

ताम्बूलीदलपूगपूरितमुखा धन्याः सुखं शेरते || 2।97 ||

प्रदुयत्प्रौढप्रियङ्गुद्युतिभृति विकसत्कुन्दमाद्यद्द्विरेफे

काले प्रालेयवातप्रचलविलसितोदारमन्दारधाम्नि |

येषां नो कण्ठलग्ना क्षणं अपि तुहिनक्षोददक्षा मृगाक्षी

तेसां आयामयामा यमसदनसमा यामिनी याति यूनां || 2।98 ||

चुम्बन्तो गण्डभित्तीरलकवति मुखे सीत्कृतान्यादधाना

वक्षःसूत्कञ्चुकेषु स्तनभरपुलकोद्भेदं आपादयन्तः |

ऊरूनाकम्पयन्तः पृथुजघनतटात्स्रंसयन्तोऽंशुकानि

व्यक्तं कान्ताजनानां विटचरितभृतः शैशिरा वान्ति वाताः || 2।99 ||

केशानाकुलयन्दृशो मुकुलयन्वासो बलादाक्षिपन्नातन्वन्

पुलकोद्गमं प्रकटयन्नावेगकम्पं शनैः |

बारं बारं उदारसीत्कृतकृतो दन्तच्छदान्पीडयन्

प्रायः शैशिर एष सम्प्रति मरुत्कान्तासु कान्तायते || 2।100 ||

यद्यस्य नास्ति रुचिरं तस्मिंस्तस्य स्पृहा मनोज्ञेऽपि |

रमणीयेऽपि सुधांशौ न मनःकामः सरोजिन्याः || 2।101 ||

वैराग्ये सञ्चरत्येको नीतौ भ्रमति चापरः |

शृङ्गारे रमते कश्चिद्भुवि भेदाः परस्परं || 2।102 ||